इंदौर शाखा: IAS और MPPSC फाउंडेशन बैच-शुरुआत क्रमशः 6 मई और 13 मई   अभी कॉल करें
ध्यान दें:

मुख्य परीक्षा पाठ्यक्रम


मुख्य परीक्षा

वैकल्पिक विषय - दर्शनशास्त्र

  • 13 Sep 2018
  • 5 min read

 प्रश्न पत्र-1

दर्शन का इतिहास एवं समस्याएँ

  • प्लेटो एवं अरस्तूः प्रत्यय; द्रव्य; आकार एवं पुदगल; कार्यकारण भाव; वास्तविकता एवं शक्यता।
  • तर्कबुद्धिवाद (देकार्त, स्पिनोजा, लीबनिज़): देकार्त की पद्धति एवं असंदिग्ध ज्ञान; द्रव्य; परमात्मा; मन-शरीर द्वैतवाद; नियतत्ववाद एवं स्वातंत्र्य।
  • इंद्रियानुभव (लॉक, बर्कले, ह्यूम); ज्ञान का सिद्धांत; द्रव्य एवं गुण; आत्मा एवं परमात्मा; संशयवाद।
  • कांटः संश्लेषात्मक प्रागनुभविक निर्णय की संभवता; दिक एवं काल; कौटियाँ/विकल्प/पदार्थ; तर्कबुद्धि प्रत्यय; विप्रतिषेध; परमात्मा के अस्तित्व के प्रमाणों की मीमांसा।
  • हीगेलः द्वंद्वात्मक प्रणाली; परमप्रत्ययवाद।
  • मूर, रसेल एवं पूर्ववर्ती विटगेन्स्टीन; सामान्य बुद्धि का मंडन/समर्थन; प्रत्ययवाद का खंडन; तार्किक परमाणुवाद; तार्किक रचना; अपूर्ण प्रतीक; अर्थ का चित्र सिद्धांत; उक्ति एवं प्रदर्शन।
  • तार्किक प्रत्यक्षवाद; अर्थ का सत्यापन सिद्धांत; तत्वमीमांसा का अस्वीकार; अनिवार्य प्रतिज्ञप्ति का भाषिक सिद्धांत।
  • उत्तरवर्ती विटगेन्स्टीन: अर्थ एवं प्रयोग; भाषा-खेल; निजी/व्यक्ति भाषा की मीमांसा।
  • संवृतिशास्त्र (हर्सल); प्रणाली; सार सिद्धांत; मनोविज्ञानपरता का परिहार।
  • अस्तित्वपरकतावाद (कीर्कगार्द, सार्त्र, हीडेगर); अस्तित्व एवं सार; वरण, उत्तरदायित्व एवं प्रामाणिक अस्तित्व; विश्वनिसत एवं कालसत्ता।
  • क्वाइन एवं स्ट्रासनः इंद्रियानुभववाद की मीमांसा; मूल विशिष्ट एवं व्यक्ति का सिद्धांत।
  • चार्वाकः ज्ञान का सिद्धांत; अतींद्रिय सत्वों का अस्वीकार।
  • जैनदर्शन संप्रदाय; सत्ता का सिद्धांत; सप्तभंगी न्याय; बंधन एवं मुक्ति।
  • बौद्धदर्शन संप्रदाय; प्रतीत्यसमुत्पाद; क्षणिकवाद, नैरात्म्यवाद।
  • न्याय-वैशेषिकः पदार्थ सिद्धांत; आभास सिद्धांत; प्रणाम सिद्धांत; आत्मा, मुक्ति; परमात्मा; परमात्मा के अस्तित्व के प्रणाम; कार्यकारण-भाव का सिद्धांत, सृष्टि का परमाणुवादी सिद्धांत।
  • सांख्यः प्रकृति; पुरुष; कार्यकारण-भाव; मुक्ति।
  • योगः चित्त; चित्तवृति; क्लेश; समाधि; कैवल्य।
  • मीमांसा; ज्ञान का सिद्धांत।
  • वेदांत संप्रदायः ब्रह्मन; ईश्वर; आत्मन; जीव; जगत; माया; अविद्या; अध्यास; मोक्ष; अपृथक सिद्धि; पंचविधभेद।
  • अरविन्दः विकास, प्रतिविकास; पूर्ण योग।

 प्रश्न पत्र-2

सामाजिक-राजनैतिक दर्शन

  • सामाजिक एवं राजनैतिक आदर्श; समानता, न्याय, स्वतंत्रता।
  • प्रभुसत्ताः आस्टिन, बोदॉ, लास्की, कौटिल्य।
  • व्यक्ति एवं राज्यः अधिकार; कर्तव्य एवं उत्तरदायित्व।
  • शासन के प्रकारः राजतंत्र; धर्मतंत्र एवं लोकतंत्र।
  • राजनैतिक विचारधाराएँ; अराजकतावाद; मार्क्सवाद एवं समाजवाद।
  • मानववाद; धर्मनिरपेक्षतावाद; बहुसंस्कृतिवाद।
  • अपराध एवं दंडः भ्रष्टाचार, व्यापक हिंसा, जातिसंहार, प्राणदंड।
  • विकास एवं सामाजिक उन्नति।
  • लिंग भेदः स्त्रीभ्रूण हत्या, भूमि एवं संपत्ति अधिकार; सशक्तिकरण।
  • जाति भेदः गांधी एवं अम्बेडकर।

धर्म दर्शन

  • ईश्वर की धारणाः गुण; मनुष्य एवं विश्व से संबंध (भारतीय एवं पाश्चात्य)।
  • ईश्वर के अस्तित्व के प्रमाण और उसकी मीमांसा (भारतीय एवं पाश्चात्य)।
  • अशुभ की समस्या।
  • आत्माः अमरता; पुनर्जन्म एवं मुक्ति।
  • तर्कबुद्धि, श्रुति एवं आस्था।
  • धार्मिक अनुभवः प्रकृति एवं वस्तु (भारतीय एवं पाश्चात्य)।
  • ईश्वर रहित धर्म।
  • धर्म एवं नैतिकता।
  • धार्मिक शुचिता एवं परम सत्यता की समस्या।
  • धार्मिक भाषा की प्रकृतिः सादृश्यमूलक एवं प्रतीकात्मक; संज्ञानवादी एवं निस्संज्ञानवादी।
close
एसएमएस अलर्ट
Share Page
images-2
images-2
× Snow